Podstawy przedawnienia
Termin "przedawnienie" chyba każdemu obił się o uszy i jako instytucja prawa cywilnego spędza sen z powiek wierzycielom oraz daje nadzieję dłużnikom. Co do zasady, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu, a zgodnie z art. 117 §2 zd. 1 Kodeksu cywilnego
„Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia.”, co oznacza, iż dla dłużnika istnieje możliwość uniknięcia konieczności zapłaty za rzecz wierzyciela zaległych długów. Co więcej ustawodawca w art. 117 §21 zd. 1 Kodeksu cywilnego, w nieustającej trosce o polskiego konsumenta, stworzył dla wierzyciela pewną przeszkodę, a mianowicie stwierdził iż „Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.” Pomimo tych ułatwiających życie konsumentów przepisów, warto znać jednakże chociażby podstawy mechanizmu działania przedawnienia. Nie jest to kwestia skomplikowana, chociaż bez problemu można wyobrazić sobie stany faktyczne, które swoją zawiłością nastręczają problemów związanych z prawidłowym ustaleniem terminu przedawnienia danego roszczenia. Przedsiębiorcy, a w szczególności wierzyciele powinni mieć świadomość, że przepisy dotyczące przedawnienia mogą mieć bezpośredni wpływ na interes oraz wiedzieć kiedy najlepiej udać się po pomoc prawną, aby skutecznie dochodzić wierzytelności, gdyż w grę mogą wchodzić bardziej skomplikowane kwestie niż tylko „podstawy” przedawnienia.
Co oczywiście pozostaje najistotniejsze, to kwestia upływu terminów przedawnienia, czyli w zależności po jakiej stronie barykady się znajdujemy, musimy odpowiedzieć sobie na pytanie: „Ile jeszcze muszę czekać?” lub ”Jak bardzo powinienem się śpieszyć?”. Możemy się doszukiwać wielu różnych terminów przedawnienia w przepisach szczególnych, jednakże ogólna zasada ukonstytuowana w art. 118 Kodeksu Cywilnego mówi, że „Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.” Jak widać roszczenia o świadczenia okresowe oraz roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przedawniają się dużo szybciej, niż „standardowe”. Warto przy tym zarysować co oznacza, że świadczenie jest okresowe, by chociaż intuicyjnie móc takie świadczenie zidentyfikować. Przede wszystkim świadczenie okresowe:
1/ dotyczy pieniędzy (lub rzeczy określonych co do gatunku),
2/ spełniane jest w określonych i regularnych odstępach czasu,
3/ wynika z jednego stosunku prawnego (np. umowa najmu),
4/ nie składa się na z góry określoną sumę.
W zdaniu drugim art. 118 Kodeksu Cywilnego ustawodawca dodał, że termin przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Pokazując to na przykładzie, nasze hipotetyczne zobowiązanie do zapłaty czynszu za mieszkanie (świadczenie okresowe, a więc trzyletni termin przedawnienia) z datą wymagalności (w uproszczeniu terminem zapłaty) na 15.10.2019 r. przedawni się nie dnia 15.10.2022 r., ale z upływem dnia 31.12.2022 r. Nie zawsze tak jednak było! Tutaj warto się zatrzymać. Zmiana ta obowiązuje od 09.07.2018 r. i dotyczy nie tylko sposobu obliczenia terminu, ale także skrócenia przedawnienia roszczeń z 10 lat do 6 lat. W przypadku, gdy nasze roszczenie powstało przed 09.07.2018 r., a więc przed wejściem w życie powyższych zmian, termin przedawnienia może się różnić w zależności od konkretnego przypadku i warto by taki przypadek zbadał profesjonalista. Dla potrzeb niniejszego artykułu dotyczącego podstaw, zaznaczę jedynie, że przepisy intertemporalne wprowadzone Ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, są co do zasady korzystniejsze dla dłużników niż dla wierzycieli, chociaż na daną sytuację ma wpływ także fakt posiadania bądź nieposiadania statusu konsumenta.
Zgodnie z art. 119 Kodeksu Cywilnego terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną, a zatem co możemy zrobić by nasze roszczenie nam „nie uciekło”. Otóż, termin przedawnienia może być zawieszony lub przerwany. Przypadki zawieszenia biegu terminu przedawnienia ustawodawca uregulował w art. 121 Kodeksu Cywilnego i zgodnie z jego treścią:
„Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody;
5) co do roszczeń objętych umową o mediację - przez czas trwania mediacji;
6) co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej - przez czas trwania postępowania pojednawczego.”
Zgodnie zaś z art. 123 §1 Kodeksu Cywilnego:
„Bieg przedawnienia przerywa się:
1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;”
Z powyższego wynika, iż jeżeli nie zachodzą przesłanki dotyczące zawieszenia terminu przedawnienia powinniśmy, np. z naszą sprawę o zapłatę, czym prędzej wystąpić do sądu, aby bieg przedawnienia został przerwany. Co istotne, po ustaniu przesłanki zawieszenia biegu terminu przedawnienia, w przeciwieństwie do przerwania biegu terminu przedawnienia, termin nie biegnie na nowo. Zgodnie zaś z art. 124 §1 Kodeksu Cywilnego każde przerwanie przedawnienia powoduje, iż biegnie ono na nowo od dnia, w którym zostało przerwane. Oczywiście w przypadku prowadzenia postępowania sądowego, bieg terminu przedawnienia nie biegnie dopóki takie postępowanie nie zostanie zakończone. Wbrew pojawiającym się opiniom, które niestety zdarzyło mi się słyszeć, wezwanie do zapłaty NIE przerywa biegu przedawnienia.
Pomimo, iż ustawodawca coraz bardziej zabezpiecza nas przed negatywnymi skutkami nieznajomości prawa, bądźmy świadomi, chociaż w minimalnym stopniu, przysługujących nam praw. Jako dłużnik warto wiedzieć, czy pomimo iż zdajemy sobie sprawę z istnienia długu i nie kwestionujemy jego wysokości, możemy uniknąć jego spłaty, a jako wierzyciel trzeba zdawać sobie sprawę, że o swoje interesy należy zadbać czym prędzej, bo zegar przedawnienia nieubłaganie tyka.